فناوری نوین ارتباطی مقدمه ارتباط قبل از اینکه نیازی اجتماعی داشته باشد، نیازی زیستی و طبیعی است، چرا که اولین گام و مرحله ارتباط درونی است و از خود شروع میشود، انسان ابتدا با خود ارتباط برقرار میکند و سپس چون نیازمند حل مشکلات زیستی میباشد، میبایست با دیگران بده بستان و انتقال اطلاعات داشته باشد و با غیرخود ارتباط برقرار کند. رفع نیازهای اجتماعی موجب تعلق به گروه و برقراری ارتباط با دیگران به صورت چهره به چهره و از طریق کلام و یا غیرکلام میشود. در مراحل بعدی، فرد با تعداد زیادی از انسانهای دیگر ارتباط برقرار میکند که به آنها اصطلاحاً ارتباط جمعی میگویند و هدف از اینگونه ارتباط، انتقال اطلاعات و یا متقاعدسازی دیگران است. ارتباط جمعی ممکن است بیواسطه یا با واسطه مثلاً از طریق مجراهای گوناگون و به ویژه با استفاده از رسانهها و وسائل نوین ارتباط جمعی(چند رسانهای) انجام شود. اصولاً انسان در مرحله نخست از رفع نیازهای خود،به رفع حوائج مادی، مثل: خوردن، آشامیدن، مسکن و حتی امنیت، محتاج است و پس از تامین این سطح از نیازها به مرحله بعدی یعنی تامین نیازهای اجتماعی روی می آورد. نیازهای اجتماعی مرحله ما بعد نیازهای طبیعی و اولیه است. این نیازها با پذیرش اجتماعی یعنی دوست داشتن و دوست داشته شدن و مورد توجه قرار گرفتن همراه است. نیاز اجتماعی با زیستن در جمع تامین و حاصل میشود. تشکیل خانواده، محله، شهر، جامعه ملی و بینالمللی جلوههای مختلف برای رفع نیازهای اجتماعی انسان است. در هر دو مرحله افراد بشر برای رفع نیازهای خود، پیش از هر چیز به انتقال و بده بستان اطلاعات نیازمندند به عبارت دیگر آنچه که میان افراد رد و بدل میشود، تا نیازهای آنها را تامین مینماید، در وهلهی اول اطلاعات است «اطلاعات سلول بنیادین حیات اجتماعی و زیست جمعی محسوب میشود». بر این اساس اطلاعات و مسایل و نظریههای پیرامون آن موضوع اول تمدن بشر و جوامع «اطلاعات محور» میباشد. اطلاعات و ارتباطات علاوه، بر ارزش ذاتی، ارزش دیگری نیز ایجاد میکنند و آن دانش به نوبه خود زندگی بشر را تسهیل میسازد. با این مقدمه میتوان گفت که ارتباط یعنی فرآیند انتقال پیام از فرستنده به گیرنده مشروط بر آنکه محتوای مورد انتقال از سوی فرستنده به گیرنده و بالعکس منتقل شود. بهعبارت دیگر آنچه که مقصود و معنی فرستنده به گیرنده نیز همانگونه دریافت شود. فرآیند ارتباط شامل مکتوب، گفتگو و موسیقی، هنرهای تصویری تئاتر و سایر رسانههای آموزشی و نیز رفتارهای انسانی میشود. باید بدانیم که همه چیز اطلاعات است.
انقلاب اطلاعات و ارتباطات
عصر جدید را عصر انقلاب در ارتباطات نامیدهاند و روشنترین نشانه این قرن، انفجار اطلاعات است. در این قرن دانش و آگاهی معدل توانایی انسان با بزرگترین سرمایه سازگاری و تسلط او بر دنیای جدید پیرامون است. انفجار اطلاعات، به دلیل و به معنی انبوهی و حجم زیاد اطلاعات در عصر حاضر است که به واسطه استفاده از تکنولوژیهای نوین ارتباطی حاصل شده است. امروز پیشرفتهای بشر در حوزه فناوریهای نوین ارتباطی، چنان دگرگونی بنیادی در زندگی پدید آورده است که بسیاری از جامعه شناسان سخن از طلوع نوین به نام عصر اطلاعات به میان میآورند. پیامدهای تحولات تکنولوژیک، سبب پیشرفتهای عظیمی در صنایع اطلاعاتی و کمیت و کیفیت نظام اقتصادی سیاسی و فرهنگی شده است. جهان وارد عرصه تازهای شده است. از نیمه دوم قرن ۲۰ پایان عمر صنعتی آغاز شد. تحولات پرشتاب علمی، تکنولوژیکی موتور این تحول بوده است. نخست با ورود کامپیوتر به سپهر فنی زندگی دگرگون شد. سپس با همگرایی امواج تحول حوزه اطلاعات و ارتباطات کامپیوترها به کمک تکنولوژیهای پرتوان با توانمندیهای تکنولوژیهای ارتباطی از جمله تلفن به هم وصل شدند و چندی بعد قابلیتهای این دو تکنولوژی پرتوان با توانمندیهای تکنولوژی و تلویزیون ترکیب شد و باعث پیدایش عظیمترین ماشین ساخته شده دست انسان گردید. یعنی شبکه جهانی ارتباطات و اطلاعات به هم پیوستهای که نماد آشکار و آشنای آن اینترنت است و با سرعت و پرتوان در حال دگرگونی همه ابعاد زندگی بشر است. اطلاعات و ارتباطات در عصر کنونی تأثیرات شگرف و بیمانندی را پدید آورده است. این تأثیرات به گونهای مشخص در صنایع اطلاعاتی و ارتباطی که به منظور مهار جریان اطلاعات و نیز استفاده هر چه بهتر از آن برای مقاصد گوناگون به وجود آمده است کاملاً مشهود است. نوآوریها و اختراعات دانشمندان در دوران کنونی حاصل همین تکنولوژیهای نوین جمعآوری، اثبات و اشاعه اطلاعات علمی و فنی است. ابزارها و وسایلی که به هر طریق موجب تولید، اثبات، پردازش و اشاعه اطلاعات شود تکنولوژیهای اطلاعاتی و ارتباطی نامیده میشود. تمام ابزارها و وسایلی که در تولید آمادهسازی و انتقال اطلاعات نقش دارند اعم از وسایل دستی ساده یک کتابخانه تا وسایل پیچیده و پیشرفته یک مرکز اطلاعرسانی، تکنولوژی اطلاعرسانی میخوانند. بر این مبنا هر رسانهای که قابلیت انتقال و جابجایی اطلاعات از یک نقطه به نقطه دیگر داشته باشد و هدف آن برقراری ارتباط باشد در قلمرو تکنولوژی ارتباطات قرار میگیرد. بدین ترتیب تکنولوژیهای اطلاعاتی و ارتباطی به گونهای با هم درآمیختهاند که مجزا کردن آنها بسیار دشوار است. در حقیقت هر دو هدف مترقی را دنبال میکند که همان اشاعه اطلاعات درمیان مردم است. انقلاب اطلاعات و ارتباطات به سرعت اقتصاد، فرهنگ و سیاست جهان را دستخوش دگرگونی کرده و عملاً به یک دهکده جهانی تبدیل کرده است. رخدادهایی که در هر گوشه این سیاره رخ میدهد در کمترین زمان به سراسر جهان مخابره میشود. تصمیمات و کارهای اقتصادی بیش از پیش از پیامدهای جهانی برخوردار شدند. اطلاعات و ارتباطات چنان به سرعت در درون اقتصاد و جامعه انسجام یافته است که جهانی شدن و ظهور جوامع اطلاعاتی واقعیتی اجتناب ناپذیر جلوه میکند. تغییراتی که اکنون سراسر دنیا را در مینوردد نوید بخش دنیایی آزاد خواهد بود. امروزه پیشرفت بشر در حوزه فناوری ارتباطات چنان دگرگونی بنیادی را در زندگی پدید آورده است که بسیاری از جامعه شناسان معتقد به طلوع عصر نوین یعنی عصر اطلاعات هستند. امروزه رسانهها از اعتبار بیسابقهای برخوردارند و به عنوان رویکردی نهادینه برای ایجاد آگاهی و اطلاع رسانی به توده مردم پایه گذاری شدهاند و حتی مبدل به ابزاری برای تسلط بر زندگی ما شدهاند و به جای اینکه وسیلهای برای بیان خصوصیات و ارزشهای فرهنگی باشند خود تبدیل به یک فرهنگ شدهاند.
اطلاعات چیست؟
اطلاعات را میتوان نوعی پیام به شمار آورد. اطلاعات به هر نوع داده جمعآوری شده با استفاده از روشهای مختلف نظیر؛ مطالعه شنیداری، دیداری و حتی شایعه گفته میشود که در جهان امروز به عنوان ابزار قدرت به شمار میرود.
نقش فناوری و اطلاعات
امروزه فناوری اطلاعات و ارتباطات ابزار مناسبی برای آموزش و فراگیری و کسب دانش است در جوامع مبتنی بر دانش، پس از آموزش، امکان دانش و بازتولید آن فراهم میشود. فراگیری دانش در مدارس، دانشگاهها و مراکزی که برای این منظور ایجاد شده است، حاصل میشود. اما دستیابی به اطلاعات از طریق رسانههای چاپی(کتاب، روزنامه، مجله) نیز به دست میآید «همترین رسالت فناوری و اطلاعات و ارتباطات ایجاد زیرساخت فناوری اطلاعات و ارتباطات و میزان استفاده از دانش ارتباط مستقیم با توسعه و پیشرفت و برخورداری جوامع دارد». برخورداریجامع ͢ توسعه ͢ تولید دانش ͢ فناوری اطلاعات
آزادی اطلاعات و حق دسترسی به آن
حقاطلاع به عنوان یکی از حقوق بنیادی در کشورهای پیشرفته به رسمیت شناخته شده است. اشکال جدید حق دسترسی به اطلاعات از قبیل اینترنت نیز در چارچوب تحقق «حق اطلاعات» مورد پیگیری و خواست شهروندان کشورهای مختلف به ویژه کشورهای پیشرفته میباشد. واقعیت این است که مشارکت و مسئولیت پذیری افراد جامعه بستگی به میزان دانش و اطلاعات افراد آن جامعه دارد. برای انجام کارهای بزرگ، ناگزیر ابزار آن نیز باید فراهم شود. پیشنیاز حرکت رو به جلوی جوامع و تحول و توسعه آنها در گرو عمومی شدن و امکان دسترسی همه گروههای اجتماعی به اطلاعات و ارزش افزوده ناشی از آن یعنی دانش است. در گذشته اطلاعات صرفاً در انحصار دولتها بود. امروز دولتها به امانتدار و واسطههای اطلاعات تبدیل شدهاند. مفاهیمی چون «آزادی اطلاعات» و موارد اصلی آن «حق دسترسی به اطلاعات» به معنای توانمندی شهروندان و دخالت آنها در تعیین سرنوشت جامعه، از اصلیترین مفاهیم دموکراسی در عصر حاضر به حساب میآید. برخی صاحبنظران نقش اطلاعات در زندگی اجتماعی را به کارکرد پول در اقتصاد جامعه تعبیر کردهاند. شهروندان برخوردار از اطلاعات میتوانند درباره زندگی سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی خود انتخاب بخردانهتری داشته باشند و با ورود و مشارکت در مسائل به تحول و توسعه جامعه کمک موثری کنند.
اطلاعات عامل تحول و دگرگونی در جوامع
گذر از جامعه کشاورزی و صنعتی وعبور از جامعه فراصنعتی، به واسطه رشد کمی و کیفی اطلاعات در برهههای مختلف و در فرآیند تحولات اقتصادی و اجتماعی صورت پذیرفته است و امروزه ورود به جامعه اطلاعاتی نیز با اتکا به آگاهی و اطلاعات و توسعه بیش از پیش فرصتهای آموزشی و نیز افزایش شمار نیروی کار متکی، برخوردار و مسلط به اطلاعات امکانپذیر شده است. بدین ترتیب اطلاعات در دوران جدید فقط یک کالای عمومی نیست، بلکه یک منبع عمومی نیز هست. منبعی که باید در اختیار همه شهروندان قرار گیرد. به بیان دیگر دسترسی به اطلاعات یک «حق عمومی» است و دولتها باید این حق را با وضع قوانین و ایجاد سازوکارهای مناسب، تضمین کنند. آزادی اطلاعات و حق دسترسی به آن سازکار لازم را برای دانستن و آگاهی شهروندان فراهم خواهد کرد. به رسمیت شناختن آزادی اطلاعات به عنوان یک حق بنیادین دو پیآمد اساسی به همراه دارد و در واقع به معنای توزیع قدرت و خروج آن از انحصار و تمرکز خواهد بود. ۱) اطلاعات ابزاری برای تامین منافع عمومی است. ۲) اصل برخورداری همگان از حداکثر آزادی اطلاعات و توزیع اطلاعات(سلول بنیادین قدرت) فناوری اطلاعات و ارتباطات